اساسی ترین مشکلات استارتاپ های ایرانی چه هستند؟

• می دانیم که در هر زمینه ی رو به رشدی چالش ها و مشکلاتی وجود دارند که از سرعت پیشرفت می کاهند. در برخی موارد این چالش ها باعث از بین رفتن فرصت ها و متوقف شدن رشد در آن زمینه می شوند. این موضوع شامل حال استارتاپ هایی که اکنون حدود 10 سال از فعالیت آنها گذشته و در جایگاه بسیار خوب و رو به رشدی هستند نیز می شود. در مقاله مرکز نوآوری و فناوری های هوشمند شهری تهران تینو به اصلی ترین مشکلات استارتاپ های ایرانی می پردازیم.

فضای رو به رشد امروز، عرصه ورود استارتاپ های تازه کاری است که توانسته اند در مدت زمان بسیار کم، پیشرفت های قابل توجهی کسب کرده و دستاوردهای جدیدی به وجود بیاورند. تا جایی که دیگر تفکر استارتاپ های موفق تر و بزرگتر، به سمت اهداف فرا ملی و برنامه ریزی برای ورود به بازارهای بزرگ تر رفته است.

 اساسی ترین چالش ها و مشکلات استارتاپ های ایرانی

وجود مشکلات در فضای استارتاپی که فضایی در حال رشد است کاملا طبیعی بوده و نباید به آن ها به دید مانعی برای پیشرفت در حوزه های استارتاپی نگاه شود، بلکه باید برای حل این مشکلات و یا عبور از آن ها راه حل پیدا شود تا هم کسب و کارها و استارتاپ های قدیمی تر و با تجربه تر از آن ها بهره برده و به هدف های فرامنطقه ای خود نزدیک تر شوند.

با یافتن راه حل برای کسب و کارهای جدید و نوپا هم بستر فعالیت مهیاتر می شود. حل این مشکلات نیازمند همت بخش های خصوصی، نهاد های دولتی و تلاش عمومی و مردمی می باشد. البته پیش از حل هر مشکلی باید از وجود آن اطلاع پیدا کرد و ریشه و علل به وجود آمدن آن را شناسایی کنیم.

در بررسی ها و پژوهش های صورت گرفته این نکته مشخص شده است که چالش ها و مشکلات موجود در فضای استارتاپ ها در بیشتر کشور های در حال توسعه یکسان هستند. در کشور ما نیز چالش ها و مشکلاتی برای استارتاپ های ایرانی و بومی مطرح هستند که باعث جلوگیری از رشد و پیشرفت بسیاری از فرصت ها شده اند. در ادامه 8 مورد از اساسی ترین مشکلات استارتاپ های ایرانی را به شما معرفی می کنیم.

1. مشکل تأمین مالی و سرمایه گذاری خطرپذیر

طبق پژوهش ها بزرگترین چالشی که دامنگیر فضای استارتاپ های ایرانی شده است، بحث تامین مالی و سرمایه گذاری است. این مسأله موضوعی طبیعی برای هر استارتاپ بوده و ممکن است آن استارتاپ به هر دلیلی نتواند به فعالیت خود ادامه دهد و به سودآوری شود. از طرفی دیگر پیش بینی چنین موضوعی در هر استارتاپ می تواند سخت و حتی غیرممکن باشد. 

مشکل دیگر عدم شناخت و آگاهی سرمایه گذاران بخش خصوصی نسبت به فضای کسب و کارهای اینترنتی است که باعث افزایش عدم اطمینان و اعتماد سرمایه گذاران شده است. علاوه بر این تعداد نهاد ها و اتحادیه های سرمایه گذاری که از طرف دولت پشتیبانی شوند بسیار کم بوده و معمولاً هیچ پشتیبانی مناسبی از این بابت صورت نمی گیرد.

البته امروزه برای حل مشکلات تامین مالی و سرمایه گذاری اقداماتی در بخش خصوصی رخ داده و شرکت هایی با عنوان “شتاب دهنده ها” شکل گرفته و توانسته اند قسمتی از بار فضای کسب و کار استارتاپی را به دوش بکشند. امروزه اگر شما به معنای واقعی ایده نابی داشته باشید، می توانید از شتاب دهنده ها برای اجرای ایده های خود کمک بگیرید. اما لازم است که برای حل قسمت بیشتری از بزرگترین مشکل فضای استارتاپ ها تلاش های بیشتری هم از جانب بخش خصوصی و هم از جانب نهادهای حکومتی صورت بگیرد.

• عدم وجود نهاد های پشتیبان و همکاری بین سازمانی

دومین موردی که از مهمترین مشکلات استارتاپ های ایرانی محسوب می شود، مشکل کمبود و حتی در بعضی موارد عدم وجود نهاد های پشتیبان و همکاری های بین سازمانی است. اولین مشکل، مربوط به فروشندگان و توزیع کنندگان تجهیزات فنی و شرکت های خدمات فنی می باشد؛ این شرکت ها یا بسیار کم هستند و یا خدمات و کالاهای آن ها کیفیت قابل قبولی ندارند.

مشکل بعدی عدم وجود نهاد های پشتیبان و کمبود شرکت هایی است که خدمات کسب و کاری و تجاری به استارتاپ ها ارائه می کنند. این خدمات می توانند شامل خدمات تولید محتوا، خدمات مربوط به سئو و یا هر خدمت دیگری در زمینه های مربوطه باشند.

یکی از مشکلاتی که با رفع آن می توان به کمک استارتاپ های جدید و مستعد شتافت، عدم تمایل استارتاپ های موفق و شرکت های بزرگ تر برای همکاری و مشارکت با استارتاپ های جدید و کوچک تر است. با برقراری ارتباطات بیشتر بین شرکت های بزرگ و کوچک می توان شاهد رونق گرفتن فضای کسب و کار شد که می تواند برای شرکت های بزرگتر و استارتاپ های رشد یافته نیز مفید و مؤثر واقع شود.

• عدم دسترسی به زیرساخت های فنی مناسب

عدم دسترسی به زیرساخت های فنی با اینکه در رتبه سوم مشکلات استارتاپ های ایرانی قرار گرفته است، اما سهم بزرگی از مشکلات پیش روی استارتاپ ها را به خود اختصاص داده است. مهمترین موضوعاتی که هر کسی از آن مطلع است، کیفیت نامناسب زیرساخت های ارتباطی مانند پهنای باند و سرعت اینترنت می باشد.

علاوه بر اینها چنین خدماتی نسبت به کشورهای دیگر از نظر قیمت و هزینه نیز اصلاً وضعیت مناسبی ندارند و زیر ساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات هزینه های بسیار هنگفتی برای استارتاپ های جدید و تازه ایجاد می کنند. در مجموع این هزینه ها می تواند یکی از موانع رشد و توسعه استارتاپ ها باشند. همچنین فناوری های جدید مانند رایانش ابری، اینترنت اشیاء (IoT)، تحلیل داده های حجیم و ارتباطات سیار رشد کافی را در کشور نداشته اند.

• مشکلات فرهنگی و اجتماعی

یکی از ملزومات به وجود آمدن استارتاپ های ایرانی کارآفرینی است. کارآفرینی، پدیده ای است که امروزه باید به آن به چشم یک حرفه نگاه کرد. متأسفانه هنوز روحیه کارآفرینی در زندگی مردم به وجود نیامده است و به کارآفرینی به عنوان یک حرفه و یک مسیر شغلی نگریسته نمی شود. شاید یکی از دلایل آن وجود فرهنگ ریسک پذیری بسیار پائین و ترس از عدم موفقیت در این راه باشد.

البته پیشرفت هایی در این زمینه مشاهده شده است، اما با رشد استارتاپ ها، به خصوص استارتاپ های ایرانی، شاهد پیشرفت روز افزون آن هستیم و فرهنگ کارآفرینی به خصوص در میان استارتاپ ها در حال جا افتادن است.

• سیاست گذاری های حاکمیت و دولت

به نظر می رسد که برنامه ای جامع و مدون برای کمک به رشد و پیشرفت استارتاپ های بومی از جانب دولت و سیاست گذاری کلان حکومتی وجود ندارد. مشکلات و چالش های موجود شامل مشکلات مالی و پشتیبانی هستند که در قسمت مشکل تامین مالی برای استارت آپ ها به آنها پرداختیم. دولت می تواند در بخش های نظارتی عملکرد بهتری برای فضای استارتاپی کشور رقم زده و اما با دخالت و ورود به اکوسیستم استارتاپی کشور به آن صدمه بزند.

• مسائل حقوقی و قانونی

یکی از بزرگ ترین مشکلات استارتاپ های ایرانی جدید و مستعد و بدون منابع حمایتی، مسائل حقوقی و قانونی است. در فضای استارتاپ های ایرانی کسب و کارهای زیادی هستند که به دلیل مشکلات حقوقی و قانونی نتوانسته اند پروژه های خود را به سرانجام برسانند. این مشکلات عمدتاً به دلیل وجود قوانین دست و پا گیر و مانع تراشی های بیش از حد خلاصه می شوند. 

درست است که این قوانین بر اساس سیاست گذاری ها شکل گرفته اند، اما به مشکلات فضای استارتاپ اضافه کرده اند و در این فضای رو به رشد استارتاپی باید فکری به حال این قوانین دست و پا گیر و پیچیده کرد. عدم بهره وری، به علت اجرای نصفه و نیمه و ضعیف قوانین و یا حتی اجرا نشدن قوانینی مانند حقوق مالکیت فکری و یا معافیت های مالیاتی نیز از دیگر مسائل حقوقی و قانونی ای هستند که پیشِ روی استارتاپ های ایرانی قرار دارند.

ضمنا برخی از استارتاپ ها نیز وجود دارند که برای اجرا نیازمند قوانین خاص و مخصوص به خود هستند که با روی کار آمدن تجارت های جدید با سبک های گوناگون نیاز است تا قوانین مرتبط با آنها هم به وجود بیایند.

• مهارت تخصصی و نیروی انسانی متخصص

این مورد هنوز هم به عنوان یکی از مسائل و مشکلات اصلی پیشِ روی استارتاپ های بومی همچنان پابرجاست. البته که این مشکل در سال های اخیر رو به کم رنگ شدن است و با گذشت زمان نیروهای متخصص بیشتری وارد حوزه استارتاپ ها (مخصوصا در زمینه مهارت های تخصصی در زمینه فناوری) می شوند.عدم دسترسی به برنامه نویسان حرفه ای برای استارتاپ های جدید، کمبود نیروهای متخصص بازار و کسب و کارها، بی کیفیت بودن و تخصصی نبودن آموزش های آکادمیک، متناسب نبودن و مطابق نبودن آن ها با علم روز کسب و کارها و استارتاپ ها از جمله مشکلات موجود در زمینه نیروی انسانی هستند.

• عدم دسترسی گسترده به بازارهای جهانی

مشکلات مربوط به دسترسی بازار آخرین مشکل موجود در فضا و اکوسیستم استارتاپی نیست، اما یکی از مشکلات اساسی و اصلی آن هاست. این مشکلات شامل جامع و شفاف نبودن، عدم دسترسی به اطلاعات بازار عرضه و تقاضاء می باشند. شناخت بازار در چنین شرایطی برای استارتاپ ها یا غیرممکن یا به سختی امکان دارد. علاوه بر اینها عدم دسترسی گسترده به بازارهای بین المللی، مشکلات اقتصادی و کمبود نقدینگی در اقتصاد کشور از مشکلات دیگری هستند که سد راه پیشرفت استارتاپ های ایرانی شده اند.

بیش از 70% استارت آپ ها شکست می خورند، و اولین دلیل شکست آنها، ساخت محصولی است که نه مشتری دارد و نه بازاری مناسب جهت ارائه.

• نبود دانش بازاریابی، بازارسنجی و بازارسازی

به دلیل درک کافی از واژه استارت آپ و موازی کاری در این حوزه، فضای فعلی را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

• موج سازان: منظور شرکت هایی هستند که همواره نوآور بوده و استراتژی آنها این است که اگر قرار است موجی بیاید ما باید سازنده آن باشیم، بدیهی است که این شرکت ها از قدرت تحمل شکست بالایی برخوردارند و ضمن بهره مندی از نیروهای خلاق و مدیران جسور به صورت دائم در جست و جوی پاسخ به نیازهای مشتریان خود با ارائه محصولات جدید می باشند.
• موج سواران:اینها استراتژی چریکی دارند و با هوشیاری موج سازان را تعقیب می کنند و نمی گذارند فاصله شان با موج سازان زیاد شود. موج سواران تخصص بالایی در الگوبرداری آگاهانه دارند که البته لازم است برای تقلید کورکورانه و الگوبرداری آگاهانه تفکیک قائل شویم. اتفاقا این شیوه عمل برای بسیاری از شرکت های ایران توصیه می شود و ضمن حضور در بازارهای جهانی از ریسک موج ساز بودن هم می کاهد.
• اسیران موج: اینها شرکت هایی هستند که تحول محیط را نمی بینند و همواره به صورت سنتی عمل می کنند. در  حقیقت این موج تغییر و تحولات بازار است که برای این دسته تعیین تکلیف می کند و بدیهی است این بنگاه ها همچون زورقی بی اختیار در دست موج اسیر بوده و چه بسا موج آنها را به صخره بکوبد حتما تعداد زیادی از این استارت آپ ها سراغ دارید که قبلا وجود داشته اند اما امروز اثری از آنها نیست.

وجه تمایز لازمه بازارسازی است، با وجه تمایز شایسه و بایسته است که استارت آپ ها نسبت به موقعیت یابی صحیح Positioning در بازار اقدام نمایند.شما باید بتوانید در بین شرکت ها و محصولات مختلف، شرکت و محصول خودتان رادر ذهن مشتریان جایگاه سازی کنید و این هم عملی نمی شود مگر آنکه بتوانید وحه تمایز خودتان را به مشتریان اثبات کنید.